بازار فرعی بورس چیست ؟

برای شروع یک سرمایه گذاری دقیق و مطمئن شناخت همه جانبه ارکان تشکیل دهنده بازار بسیار ضروریست. بازار بورس در ایران متشکل از بورس اوراق بهادار ( معاملات سهام و سایر اوراق بهادار)، بورس کالا و بورس انرژی می باشد. در مقاله حاضر سعی در معرفی بازار فرعی بورس به عنوان شاخه ای از بورس کالا داریم.

در ابتدا لازم است تا به توضیح شرح مختصری از بورس کالا بپردازیم. بازار بورس کالا تعریفی همانند بازار بورس اوراق بهادار دارد، یعنی مفهوم عامیانه بازار که شامل دادو ستد بین خریدار و فروشنده می باشد در آن صدق می کند با این تفاوت که موردم معامله در بورس کالا مواردی تحت عنوان کالاهای کشاورزی پتروشیمی و صنعتی می باشد.

حال ممکن است این سوال در ذهن ایجاد شود که ضرورت تشکیل بازار بورس کالا در کجاست وقتی که اکثریت قریب به اتفاق مردم در جامعه در بورس اوراق بهادار سرمایه گذاری می‌کنند ؟عدم وجود قوانین و سیستمی کارآمد در حوزه ارزش گذاری و عرضه محصولات به طور سنتی، عرضه و تقاضای این محصولات را با مشکل مواجه کرده بود. ایجاد بورس کالا به عنوان یک بازار سازمان یافته به رفع بسیاری از موانع در زمینه کشف قیمت کالاهای اساسی پایان داده است.

تعریف بازار فرعی بورس

بورس کالای ایران به عنوان رکنی مهم در بازار سرمایه در جهت پویایی هرچه بیشتر اقتصاد ملی با راه اندازی بازار فرعی در کنار بازار کالاهای فیزیکی و مشتقه سعی در عرضه محصولاتی در بازار را دارد که تا کنون به دلایل مختلف امکان عرضه در بورس کالا را نداشته اند. این دلایل را می توان عدم ویژگی تداوم عرضه و یا استاندارد پذیری دانست . بر این اساس کالاهایی که امکان عرضه در بازار فرعی را دارند شامل کالاهایی می شوند  که شرایط عرضه در بازار فیزیکی را ندارند( محصولاتی از قبیل: فولاد، ضایعات، پلیمر، شیمیایی، روی، معدنی، سولفات، آهک، صنعتی، خوراک، مس و غیره ) و اموال غیر منقول که شامل املاک و مستقلات اداری تجاری مسکونی و اراضی کشاورزی می شوند .

از مزایای معاملات در تابلوی فرعی را می توان ارزش گذاری شفاف ، کاهش هزینه معاملات، کاهش ریسک، نظارت دقیق بر انجام معاملات، امکان عرضه محصولات جدید و استفاده از معافیت مالیاتی را برشمرد.

شرایط پذیرش هر کالا در بازار فرعی بورس

به طور کلی سه شرط را می توان به عنوان شروط اولیه ورود هر کالا در بازار فرعی در نظر گرفت. اول آنکه کالای مورد معامله ممنوعیت قانونی نداشته باشد. مورد دوم امکان احراز کیفیت و شرایط و مشخصات اعلامی فروشنده کالا و انطباق آن با شرایط اعلامی در اطلاعیه عرضه کالا می باشد و در آخر اینکه عرضه کننده بتواند وثایق لازم جهت تضمین تحویل کالا به خریدار را نزد اتاق پایاپای ارائه دهد.

مدارک پذیرش کالا در بازار فرعی بورس کالا

1- پرسشنامه پذیرش و فرم شناسه کالا

2-فرم سفارش فروش

3-رسید پرداخت حق پذیرش

4-ارائه مدارک لازم جهت احراز مالکیت عرضه کننده کالا

5-تعهد عرضه کننده کالا برای فراهم کردن شرایط بازدید متقاضی کالا

6-قرار داد مشاور پذیرش

7-تاییدیه مراجع مربوط در خصوص رعایت قوانین و شرایط ارائه کالا هایی به عموم مردم که مشمول رعایت قوانین وضوابط خاصی می باشند

 8-اصل یا کپی برابر اصل مستندات کالاهای وارداتی

تسویه و پایاپای در بازار فرعی بورس

منظور از تسویه و پایاپای پرداخت وجه کالای مورد معامله از طرف خریدار و تحویل کالا بر طبق شرایط اعلامی از سوی فروشنده می باشد. در این بین اتاق پایاپای که واحدی سازمانی از شرکت است نقش مهمی در تسویه و پایاپای کردن معامله بر عهده دارد. قبل از انجام معامله اتاق پایاپای موظف است مستندات عرضه و تضامین و سپرده های مورد نیاز جهت عرضه کالا را کنترل نماید و حداکثر تا روز کاری قبل از عرضه موافقت و یا عدم آن را به بورس و کارگزار ناظر اعلام نماید. در بازار فرعی بورس کالا تسویه و پایاپای به دو روش حراج حضوری و روش عرضه یکجا انجام می شود.

ضوابط عرضه و تسویه و پایاپای به روش حراج حضوری در بازار فرعی بورس کالا

در روش اول کلیه موارد که شامل ثبت سفارش ، انجام معامله و تسویه و پایاپای می باشد بر طبق مقررات بازار کالاهای فیزیکی انجام می شود . به این معنی که تامین تضامین جهت کنترل ریسک معامله به صورت صد در صدی انجام می شود . تسویه معامله در اتاق پایاپای بدون توجه به نوع معامله به دو صورت نقدی یا اعتباری امکان پذیر است. در تسویه نقدی خریدار مکلف است ظرف سه روز کاری بهای مورد معامله را با احتساب کارمزد به حساب تسویه واریز نماید . در روش اعتباری خریدار سند تسویه را پس از تایید فروشنده ، کارگزار فروشنده و کارگزار خریدار به همراه سایر مستندات توسط کارگزار خریدار به اتاق پایاپای ارایه می کند.

در روش حراج حضوری 4مرحله وجود دارد:

1- مرحله پیش گشایش که در آن معامله ایی صورت نمی گیرد و فقط کارگزار فروشنده عرضه ی خود را با قیمت پایه و حجم مندرج در اطلاعیه وارد می نماید.

2-مرحله مظنه یابی، کلیه سفارشات فعال در پایان زمان پیش گشایش به این مرحله انتقال می یابند و امکان اصلاح و ورود و حذف سفارش همانند مرحله قبل وجود ندارد.

3-مرحله رقابت ، در صورتی که در پایان زمان مظنه یابی تقاضاهای خریدارانی که قیمت فروشنده را پذیرفته اند از میزان عرضه بیشتر باشد سفارش خریداران بر اساس اولویت قیمت و در صورت تساوی قیمت با اولویت زمان ورود سفارش وارد مرحله رقابت می شوند.

4-مرحله نظارت ، در این مرحله اقدامات نظارتی بورس برای تایید معاملات صورت می گیرد.

ضوابط عرضه و تسویه و پایاپای به روش عرضه یکجا در بازار فرعی بورس کالا

در روش بعدی که همان عرضه و تسویه و پایاپای به روش عرضه یکجا می باشد، کارگزار فروشنده تنها در صورتی که معادل 3 درصد از ارزش کالای مورد معامله را به طور نقد و یا ضمانت بانکی بدون قید و شرط از فروشنده دریافت و به اتاق پایاپای واریز کند امکان انجام معامله را دارد. در این روش تنها در صورت پرداخت نقدی و یا ارائه ضمانت از سوی خریدار معامله قطعیت پیدا خواهد کرد.

در مورد معامله اموال غیر منقول در بازار فرعی بورس کالا می توان گفت طبق مصوبه هیئت پذیرش، ارزش ریالی اموال غیر منقول بر اساس قیمت گذاری رسمی دادگستری 100 میلیارد ریال اعلام شد. در ضمن اموال غیر منقول قابل معامله در بازار فرعی نباید محل هیچگونه دعوی بوده و یا مشاع باشند. پس از انتشار اعلامیه عرضه و در مهلت قانونی خریداران می توانند با در یافت معرفی نامه معامله در بازار فرعی اقدام به بازدید اموال غیر منقول کنند.

کارمزد معاملات اموال غیر منقول در بازار فرعی بورس

این کارمزد  برای کارگزاران و بورس کالای ایرا با دو نرخ تعیین می شود:

-برای کارگزاران به مقدار 0.0018 مبلغ خرید یا فروش

-برای بورس کالای ایران به مقدار 0.005مبلغ خرید یا فروش

لازم به ذکر است حداکثر مبلغ دریافتی برای کارگزاران و بورس کالا مبلغ 100 میلیون ریال می باشد.

کلام آخر

در خصوص ارائه خدمات بهتر به طیف گسترده ایی از تولیدکنندگان و بازرگانان ایجاد بازار فرعی بورس کالا را می توان اقدام ارزش مندی به حساب آورد. ورود تعداد زیادی از تولید کنندگان و کالاهای متنوع در بازار بورس کالا می تواند نوید بخش توسعه بازار سرمایه باشد. در این مقاله سعی شد تا مطالبی جهت آشنایی علاقه مندان به بورس کالا و نحوه معاملات آن ارائه گردد.